Henryk Mikołaj Górecki
1933-2010
Jeden z najwybitniejszych polskich kompozytorów muzyki współczesnej. Był profesorem i rektorem ówczesnej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach, znakomitym wykładowcą i nauczycielem. Patron Festiwalu Kompozytorów Polskich; obecnie FKP nosi jego imię.
Urodził się w 1933 r. w Czernicy, w powiecie rybnickim. Ukończył Szkołę Muzyczną w Rybniku (trafił do niej dopiero w wieku 19 lat), studiował kompozycję w klasie Bolesława Szabelskiego w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach. Studia muzyczne kontynuował w Paryżu.
W 1958 r. zadebiutował na II Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, gdzie wykonano jego Epitafium. Dzięki temu utworowi Górecki zyskał opinię jednego z najbardziej radykalnych kompozytorów awangardowych w Polsce. W 1960 r. ukończył studia, otrzymując dyplom z najwyższym odznaczeniem. Od 1965 r. pracował w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach jako profesor, a potem rektor tej uczelni.
Górecki rozpoczynał swoją kompozytorską karierę jako skrajny awangardzista. W latach 60. XX w. wspólnie z grupą kompozytorów polskich (m.in. Krzysztof Penderecki, Kazimierz Serocki) wypracował specyficzny typ nowoczesnej muzyki zwanej często sonoryzmem. Jego utwór Scontri, wykonany po raz pierwszy na Warszawskiej Jesieni w 1960 r., ze swoimi szokującymi nowoczesnością brzmieniami, stał się symbolem polskiej awangardy muzycznej. Jednak z czasem kompozytor przeszedł na pozycje radykalnie odmienne – uprościł swój język i zredukował środki wyrazu, zwrócił się ku gatunkom wokalno-instrumentalnym, z sakralnymi (na ogół) tekstami. Często wyraźnie nawiązywał w nich do muzyki dawnej bądź ludowej, komponując utwory o wyraźnej melodii oraz tradycyjnej, wręcz prostej harmonii, w których motywy lub frazy wielokrotnie się powtarzają.
Taki właśnie charakter ma najbardziej znane dzieło Góreckiego – III Symfonia „Symfonia pieśni żałosnych”, powstała w 1976 r. i wykonana w tym samym roku na Warszawskiej Jesieni. Po tym dziele jedni okrzyczeli go geniuszem, inni uznali za dyletanta. Kompozytor pozostałby jednak jednym z wielu nawróconych na tradycję awangardzistów, gdyby nie fakt, że w 1992 r. III Symfonia, dzięki bardzo skutecznej akcji promocyjnej, trafiła na pierwsze miejsca amerykańskich i angielskich list przebojów, a o Góreckim zaczął mówić cały świat. Sprawiła to płyta amerykańskiej firmy Elektra Nonesuch z nagraniem III Symfonii w wykonaniu amerykańskiej śpiewaczki Dawn Upshaw i zespołu London Sinfonietta pod batutą Davida Zinmana. Angielskie radio Classic FM na żądanie słuchaczy nadawało fragmenty utworu Góreckiego na okrągło. Słuchali III Symfonii melomani i ludzie niemający na co dzień nic wspólnego z muzyką poważną, młodzież i kierowcy długodystansowych ciężarówek. Górecki ze swoją prostą, ale żarliwą muzyką trafił do nich wszystkich, odsłaniając świat najbardziej podstawowych emocji.
W 1996 roku H.M. Górecki po raz pierwszy poprowadził III Symfonię na 1. FKP w Bielsku-Białej. 13 października 2016 r. usłyszała to dzieło - w wykonaniu Bielskiej Orkiestry Festiwalowej pod dyrekcją Jana Stańczyka, wnuka kompozytora – publiczność 21. FKP. Podczas ubiegłorocznego 25. FKP, w sytuacji wojny w Ukrainie, III Symfonia zabrzmiała niezwykle przejmująco w interpretacji Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Śląskiej im. H.M. Góreckiego w Katowicach poprowadzonej przez ukraińskiego dyrygenta Yaroslawa Shemeta oraz Olesyi Bubeli - sopranistki Opery Narodowej w Kijowie.
15 października 2005 r., podczas 10. Festiwalu Kompozytorów Polskich w Bielsku-Białej, odbyła się światowa prapremiera III Kwartetu smyczkowego "Pieśni śpiewają" op. 67 w wykonaniu amerykańskiego zespołu Kronos Quartet. Podczas 20. FKP usłyszeliśmy IV Symfonię Tansman Epizody H. M. Góreckiego. To ostatni utwór, nad którym pracował zmarły w 2010 r. kompozytor. Pozostawił skróconą wersję partytury z dokładnymi zapiskami dotyczącymi orkiestracji, dynamiki i tempa. Partyturę wg wskazówek profesora rozpisał jego syn Mikołaj. Światowe prawykonanie utworu odbyło się 12 kwietnia 2014 r. w londyńskiej Royal Festival Hall. Utwór wykonał zespół London Philharmonic Orchestra pod dyrekcją Andrzeja Boreyko. Polskie prawykonanie miało miejsce 15 lutego 2015 r. w Filharmonii Łódzkiej, dokonała go Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Śląskiej pod batutą Mirosława Jacka Błaszczyka. W tym samym wykonaniu usłyszeliśmy IV Symfonię Góreckiego także na bielskim 20. FKP. W tym samym wykonaniu usłyszeliśmy IV Symfonię Góreckiego także na bielskim 20. FKP.
Kompozytor zmarł 12 listopada 2010 roku w Katowicach.
fot. Lech Kowalski & Włodzimierz Pniewski via Wikimedia Commons